Voltaire de Poetinpijper

...en Foucault in Death Valley, 1975....

Goed, Voltaire en de scheiding tussen Schrijver en Staat. De waarheid is dat Voltaire in onze tijd misschien een 'poetinist' zou worden genoemd, want de man liet zich onderhouden door de Russische tsarina Catharina de Grote (1), met wie hij een uitgebreide correspondentie onderhield en steekpenningen ontving om zijn schrijfkunsten extra te spekken. Voltaire was overigens helemaal geen fan van het toenmalig Franse recht: hij was juist zeer te spreken over de Engelse variant. Lees maar mee:

"Ga de Beurs van Londen binnen, een plek die respectabeler is dan vele hoven; je zult er vertegenwoordigers van alle naties verzameld zien voor het welzijn van de mensheid. Daar handelen de Jood, de Mahometaan en de Christen samen alsof ze dezelfde religie hebben, en noemen ze alleen failliete mensen ongelovigen."

Een vroeg bewonderaar dus van het kapitalisme. Maar lees even verder, en je ziet:

"De Engelsen zijn de enigen onder de naties die erin geslaagd zijn, door een lange reeks van opstanden en burgeroorlogen, de grenzen van de macht van koningen vast te stellen; die dit gelukkige evenwicht hebben vastgesteld tussen het volk en de adel, tussen vrijheid en autoriteit."

Een gelukkig evenwicht tussen vrijheid en autoriteit, en dat zag onze Voltaire in de Engelse monarchie. Ja, als je Voltaire leest, is Engeland zo’n beetje het beloofde land:

"De Engelse natie is de enige ter wereld die erin geslaagd is de macht van koningen te regelen door hen te weerstaan; en die, door een reeks gevechten, uiteindelijk deze wijze regering heeft gevestigd waar de prins almachtig is om het goede te doen, en tegelijkertijd wordt weerhouden om het kwade te doen; waar de edelen groot zijn zonder arrogantie, hoewel zonder vazallen; en waar het volk de regering deelt zonder verwarring."

Goed. Wat rookte deze man? Mag ik dat nog vragen zonder op de brandstapel te gaan? In mijn boeken Amanita Muscaria en De Eeuwige Ontgroening laat ik juist zien dat de Engelsen (volgens Tolkien en anderen) een gat van vele honderden zo niet duizend jaar in hun mythologie hebben, omdat Henry VIII alle kloosters hun boeken liet verbranden. En dat was toch echt maar 200 jaar voor uw geboorte, Monsieur Voltaire, of mag ik inmiddels al François-Marie Arouet zeggen?

Nee, die gezonde relatie met de zittende macht van Voltaire kan ik moeilijk serieus nemen. De man liet zich door monarchen onderhouden en zijn "kolonialistische paradijs" Engeland was toch vooral een koloniale heerser, zoals de VS dat in deze tijd mag heten. Voltaire en Houellebecq laten zich beide leiden door een heersend narratief, een vroeg-kapitalist en een laat-kapitalist; de rozige zonnebril is zo’n beetje dezelfde.

Nee, ik neem even pauze (voldaan) en luister naar een stuk van Pierre Boulez.

De man die veel stukken over Boulez schreef, Benoît Duteurtre, is deze week vroegtijdig overleden. Hij was overigens tamelijk kritisch op Boulez. In zijn boek Requiem pour une avant-garde bekritiseert Duteurtre de artistieke steriliteit van bepaalde stromingen in de hedendaagse muziek, in het bijzonder het atonalisme, dat door Boulez werd gepromoot. Duteurtre stelt dat deze stroming hegemonisch en institutioneel dominant is geworden, wat volgens hem schadelijk was voor de muzikale diversiteit en openheid. Hij stelt:

"Requiem voor een avant-garde overstijgt deze humanistische visie ruimschoots; het is ook het werk van een journalist die het als zijn authentieke plicht ziet om bepaalde anomalieën, voldongen feiten en bekrompenheid aan de kaak te stellen, allemaal op weg naar een schadelijke institutionalisering, omdat ze nadelig en pejoratief zijn voor diversiteit, openheid, tolerantie en de liefde voor de ander en zijn verschil"​ (ResMusica)​.

Schadelijke institutionalisering. Ik heb op filosofisch gebied twee Fransozen aan wie ik schatplichtig ben: Baudrillard en Foucault. Een van de kernstellingen van de laatste was dat onze instituten alleen maar doen alsof ze neutraal zijn.

Over Baudrillard heb ik dan weer een atypische mening: ik vind dat de man naarmate hij ouder werd zelf in een kopie van zichzelf veranderde. Dat zie je natuurlijk wel vaker; mensen worden op den duur een slap aftreksel van zichzelf, maar de reacties van Baudrillard op 9/11 vind ik persoonlijk niet scherp en niet interessant.

Foucaults Death Valley trip

Foucault is een van de weinige filosofen die het aandurfde LSD te gebruiken, hij heeft er echter nooit iets over geschreven. Deze ervaring vond plaats in de jaren '70 in Death Valley, Californië, tijdens zijn verblijf in de Verenigde Staten. Dit avontuur werd voornamelijk bekend door getuigenissen van mensen die dicht bij Foucault stonden, zoals Simeon Wade, een academicus die betrokken was bij het organiseren van de trip.

Wade organiseerde de LSD-trip voor Foucault in 1975. In zijn boek Foucault in California: A True Story — Wherein the Great French Philosopher Drops Acid in the Valley of Death beschrijft Wade hoe deze ervaring Foucault beïnvloedde en hoe de filosoof deze gebeurtenis als een diep spirituele ervaring ervoer. Wade verklaarde dat Foucault het als een van de belangrijkste ervaringen in zijn leven beschouwde.

En toch schreef hij er nooit over. Waarom niet?

Het is me trouwens nogal wat om LSD precies in Death Valley te gaan gebruiken. Ik wil precies dat moment, Foucault op LSD in Death Valley in 1975 — een ervaring die hij zelf nooit heeft beschreven. Maar in hetzelfde jaar publiceerde hij Surveiller et punir: Naissance de la prison waarin hij uitgebreid schrijft over de surveillancedictatuur. Hij introduceert in het boek de term panoptisme, het idee dat de maatschappij als een panopticon functioneert, waar de surveillance universeel is geworden en het individu zelf-regulerend, omdat het gevoel bekeken te worden alomtegenwoordig is. Eens kijken of ik dat boek van Wade op de kop kan tikken. Jawel, hij gaat vrijdag op de deurmat liggen.

Martijn, 23-07-2024

(1) De Franse Revolutie van 1789 was een grote schok voor Catharina omdat zij inzag dat de idealen van de Verlichting hadden geleid tot deze revolutie. Bevreesd dat een dergelijke revolutie ook in Rusland kon plaatsvinden, liet zij alle schijn van de Verlichting vallen en trok de teugels nog strakker aan. Van enige vrijheid van meningsuiting was tot haar dood geen sprake meer. Verschillende schrijvers werden gearresteerd wegens kritiek op het hof en verbannen naar Siberië.